Vraag aan een zenmeester “Wat is zen?” en hij zal daarop niet direct antwoorden. Ofwel hij zwijgt, of hij spreekt in raadsels.
D.T. Suzuki, een Japans boeddhistisch wijsgeer die belangrijk is geweest voor de introductie van zenboeddhisme in de Verenigde Staten in de twintigste eeuw, geeft het volgende antwoord op de ‘Wat is zen’-vraag:
‘Zen is dat wat u die vraag doet stellen. Als u vraagt “Wat is zen?”, vraagt u “Wie ben ik?”, en als u vraagt “Wie ben ik?”, vraagt u: “Wat betekent het mens te zijn?”.
D.T. Suzuki verder over zen: ‘Zen is geen godsdienst, het is het diepreligieuze bestanddeel in de wereldgodsdiensten’.
De Duitse benedictijn en zenmeester Willigis Jäger spreekt van ‘integrale spiritualiteit’ en een ‘mystieke stroom die zich tijdloos door alle religies beweegt’. Die mystieke stroom leidt voor hem uiteindelijk tot de eenheid van al het zijn.
Terug in de tijd.
Uit de ontmoeting tussen boeddhisme en taoïsme in het oude China ontstond in de eerste 1000 jaar van onze jaartelling het ch’an-boeddhisme.
‘Ch’an’ wordt meestal vertaald met ‘meditatie’.
In de twaalfde eeuw werd het ch’an-boeddhisme in Japan geïntroduceerd en gebruikte men daar het woord zen.
Bij zen ligt de nadruk op beoefening. De meest bekende vorm van beoefening is zazen, oftewel zitten in stilte. Maar zen-meditatie kan overal, tijdens een wandeling of bij dagelijkse activiteiten als eten en afwassen.
Zenleraren als Thich Nhat Hanh, Bernie Glassman en Willigius Jäger wijzen er daarnaast op dat er ook altijd een link is naar de omgeving. Engagement is nodig om tot een ervaring van eenheid te komen, het besef van wederzijdse afhankelijkheid van alle levensvormen.
In Europa is zen inmiddels stevig geland. Katholieke geestelijken vonden in de twintigste eeuw in het zen-boeddhisme aanknopingspunten voor hun meditatiepraktijk. En zo ontstond er op diverse plaatsen een pluriforme manier van zen-beoefening en een spirituele dialoog in het kader van wat ook wel ‘flexibel geloven’ wordt genoemd, in wetenschappelijke termen multiple religious belonging.