Zen in Woorden
Zen is een manier van leven. De belangrijkste toegang hiertoe is zazen: zitten in meditatie. Zen heeft zijn wortels in het Boeddhisme dat in India begon; daar heette het 'dhyana'. Het heeft zich in China verder ontwikkeld als 'ch'an' en vanaf de 12e eeuw in Japan als 'Zen'.
Mediteren in stilte is een vorm van Zen. Hoewel van boeddhistische oorsprong kan en wordt deze vorm ook beoefend door joden, christenen, moslims, humanisten en atheïsten, zoals in onze Oshida-groep het geval is. Meestal spreekt men dan van zen-'meditatie'. Strikt genomen is dat niet helemaal juist, want 'meditatie' - zoals we die in ons christelijke westen kennen - is een vorm van inkeer, waarbij men zich verdiept in een tekst die men overweegt of in een beeld dat men beschouwt. Bij zenmeditatie keer je zonder vooropgezette beelden of woorden de stilte in.
Je kunt zenmeditatie zittend ('zazen') of lopend ('kinhin') beoefenen. Wij beperken ons hier tot enige essentiële informatie. Je zit op een kussen in de hele of halve lotushouding, in de Burmese zit of in seiza (kniezit); lukt het op een kussen niet dan zit je op een bankje of op een stoel. Belangrijk bij zazen is aandacht, bewust zijn, gewaar zijn (mindfullness, awareness). Hierbij is kenmerkend dat je je aandacht richt op de lichaamshouding, die rechtop dient te zijn, de nek licht gestrekt met de kin iets naar binnen. De blik (half geloken ogen) rust voor je op de grond. De handen rusten tegen de onderbuik iets onder de navel; de linkerhand ligt in de rechter en de duimen raken elkaar heel licht.
Gedurende zazen beweeg je niet of nauwelijks. De aandacht gaat uit naar je lichaam en naar de adem. Laat de adem spontaan komen (meer 'het' ademt dan 'ik' adem). Na een korte inademing komt er een langere uitademing. De adem kan tot diep in het bekken komen. De Japanners noemen de (onder)buik hara, het centrum van de houding en een belangrijk centrum van energie. Je kunt de adem met je aandacht volgen of ook tellen, telkens van één tot tien. Gedurende zazen (en kinhin) observeer je rustig wat je ervaart: sensaties, gewaarwordingen, gevoelens, zintuiglijke prikkels, gedachten. Je registreert ze, accepteert ze eenvoudig zoals ze verschijnen. Ga er echter niet op in, probeer alleen maar 'te zijn', zonder doel of winstgedachte.
Vooral in het begin kan zazen een moeizame, onzekere weg zijn. Je verklaart jezelf vaak voor gek, wilt het bijltje erbij neer gooien, omdat het alsmaar niet lukt 'los te laten'. Je wordt geconfronteerd met je eigen chaos, onrust, verdriet en woede. Maar wie onverdroten doorzet en de aandacht blijft richten op adem en lichaam (m.n. de hara ofwel onderbuik) zal bemerken, dat er geleidelijk meer innerlijke rust ontstaat, meer innerlijke vrijheid. En wat belangrijk is: het ego, het 'kleine ik', dat alsmaar poogt zich waar te maken, te bevestigen en zich centraal te stellen, gaat geleidelijk aan kracht verliezen en er ontstaat meer voeling met het 'diepere Zelf', dat dragend beginsel en grond is van alles wat is. Het maakt je 'open' en helpt je de wereld onbevooroordeeld waar te nemen. Gaandeweg beleef je de intense verbondenheid met anderen, de natuur en de kosmos; je groeiend inzicht leidt zo vanzelf tot mededogen en respect voor mens, dier, plant en aarde.
Samen zitten is een niet te onderschatten ondersteuning voor de zelfdiscipline die van je wordt gevraagd. Belangrijk is daartoe ook dat je regelmatig zit en zo mogelijk deelneemt aan meerdaagse sesshins. Een beperkt aantal rituelen rond zazen is zowel in een groep als bij individuele zenmeditatie ondersteunend (zie de link 'Zen in de Zendo' op de hoofdpagina).
De weg van Zen is de weg van verlichting, het mysterie van de ervaring van één-zijn-met-al-wat-is. Zen is het leven zelf, praktijk en ervaring voorbij woorden.
Aanbevolen literatuur ter introductie:
- Nico Tydeman, Zitten, de praktijk van zen, Uitgeverij Karnak.
- Shunryu Suzuki, Zen Mind, Beginners Mind, Weatherhill New York. Vertaald als: Zen-Begin, eindeloos met zen beginnen, Uitgeverij Ankh-Hermes.
- H.M.Enomiya Lasalle, Inleiding tot de zenmeditatie, Uitgeverij Ambo.
- Yoko Beck, Alle dagen Zen, Uitgeverij Karnak.
